Kategori: Utku Varlık

Hiç ayrım yapmadan, bana ulaşan özellikle sergi haberlerine bir göz gezdiririm, sonra içerik ilgimi çekmişse galerinin ya da serginin kısa bir analizi yapıp özellikle günümüzde sanatın albenisinin nerelerde dolaştığına dair kafamda kısa bir gezinti yaparım! Sürekli sergi haberlerini gördüğüm bir galerinin ne mene bir galeri olduğunu çıkaramamıştım; Anne Laudel, belki bir Alman galerisi olabilir ama İstanbul’da ne işi var? Bu kez araştırdım: Sonuçta takma bir isim ve de arka plan yine bir tekstil ajansı! Peki, güzel ama bu kez  Art Dubai’ye katılıyor; Ramazan Can’ın işleriyle: Dubai’ye gidecek işlerinden bir tanesi de bu, ben çıkartamadım ne olduğunu, kanımca artık bizim sorunumuz değil, yargıyı Araplara bırakalım! Ramazan Can 2016 yaptığı bir söyleşide konusunun “Şamanizm” olduğunu söylüyor ve konuşmasında, “…bulunduğumuz yüzyıl ve bundan önceki yüzyıllarda bu topraklar üzerinde hüküm sürmüş imparatorluğun izlediği politikalar neticesinde Anadolu halkının ümmetçiliğe ve Araplaşmaya doğru itilmesine gönderme yapmak için kullanabilecek en iyi dilin bu olduğunu düşünüyorum!”diyor. Ne yazık bir sanatçı ileride ne yapacağını bilemez ama Araplara tere satmak için Dubai’ye gitmek, eski ön yargılarından vazgeçtiğini kanıtlar. İngiliz “contemporary lobisinin” sıkı yönetiminde, onların Dubai’de açtığı galerilerin dümen suyunda organize edilen bu tür fuarların tek amacı para kazanmaktır; tanıdığım bir İngiliz avukat: “..sistemin ne kadar güçlü olduğunu, sanata yatırımın, tamamen küresel bir oyun olduğunu, ama bir türlü Araplara koleksiyonculuğu öğretemediklerini, yine zorla da olsa onlara “modern sanat müzelerinin” turist çekmek adına önemini yavaş yavaş öğrettiklerini” söylemişti! Ne olursa olsun paranın olağanüstü birikimi, dekora birkaç koleksiyoner ismini koyarak, genellikle Arap ve de birkaç Müslüman ülkeden topladıklarını “çağdaş Arap sanatı” olarak dışa tanıtmalarıyla, kendilerine bir kabuk edinmek ve Batı müzelerine girmek arzusu kanımca gerçekleşecek. Bu koleksiyonların en önemlisi Sharjah Emirate Arabian-Barjeel Art Foundation, Sultan Al-Qassemi’nin! Sultanın koleksiyonu 2017’de Paris’’te “Instıtut du Monde Arabe'” da “100 başeser” olarak sergilendi; gördükten sonra belleğinizde sultan portresiyle sergiden çıkıyorsunuz. Bu adamları manipüle edenlerin kendi internet sitelerinde satışa sundukları gariban boyamaları, enayi objeleri yine üstüne büyük fiyatlar koyarak tekrar sultana sattıklarını bilmeyen yok! Unutmayalım bu “başeser” damgası, bizim müzayedecilerin de çok kullandıkları bir terimdir; argo ismi “keriz silkelemektir!”                                                                                                                              Sultan Al Qassemi                                                                                 Hayatını sanata adayan küratör Zaahirah Muthyİstanbul’dan malûm birkaç galerinin “Eldorado” gibi gördüğü ama deneyleri sonucu umduklarını bulamadığı bu tür Araplara özgü fuarların “göz boyama” olduğunu anlatamadım! Daha önce Çin’lilerin “Shanghai Contemporary Fuarı”nı Paris “FİAC”a karşı açtıklarından bir süre sonra amaçlarının yabancı sanatçıları satın almak değil, kendi sanatçılarını pazarlamak olduğunu ve bu fuarın balon gibi söndüğünü 2015’te izledim! İngiliz lobisi fuarın ciddiyetini yitirip “arabesk” bir şamataya dönüşmesinden şikayetçi, sanatın açıkça bir kültür olduğunu, Emira’nın milyarderlerine pentürü öğretmenin deveye hendek atlatmak olduğunu çok iyi biliyorlar. Dubai’nin bu kahrı çekmesinin arkasında “turizm” olduğu bir gerçek; belki her şey bir “SHOPİNG”! Onları ayaklandırırak Osmanlı İmparatorluğunu düşüren ve petrole el koyan İngiliz Empire’nin asırlardır manipüle ettiği bu ülkeler,  genel kültürü dışlayıp, “art contemporary” ve “futbol”a yatırım yaptılar; kanımca bunları kavramak için bir bilgi gerekmiyor!

BENİM ÖNERİLERİM

Bu fotoğrafı birkaç yıl önce İstanbul’da Cevahir alışveriş merkezindeki bir mobilya mağazasında çekmiştim ve amacım bunu olduğu gibi İstanbul Bienali’nde sergilemekti! Ne yazık Sultan Al-Qassemi’yi tanımıyordum o zaman, şimdi gelecekte Art Dubai’ye katılacak bir Türk galerisine proje öneriyorum: “Salon Turc(Türk) Modern 2019” İşte yaşadığımız “absürt” Kısaca anlattıklarım çağımızda artık “absürt” ün giderek  gerçek ve normale dönüştüğünü  ve de artık yargılarımızı da ona göre yapmamızın bir çevirisidir. Jeopolitik bakışla bu ülkelerin petrolle aşırı zenginleşmelerini izleyen bundan payını alan, danışmanlığını yapan yine başında bu ülkelere bağımlı özgürlüklerini veren İngiltere, onlara sanatın gerekliliğini nasıl oldu da “empose” etti , bilinmez ! Transcontinentales dergisinde Ami Moghadam bunu “bu ülkelere Batı sanat eserlerini sokarken, ne-mene bir alış-verişten kimsenin haberi yoktu, bir süre sonra sanatın önemli bir para yatırımı olduğunu öğrendiklerinde, kendi expert’lerinin de olması için Londra’ya burs verdiler.” 2002 de William Lawrie Dubai uluslararası yatırım merkezine “Christie’s” yi açıyor, beraberinde on galeri de buraya yerleşiyor. İngilizler şunu çok iyi biliyorlar ki “contemporary” bir sirktir; kültür gerekmez lüks bir araba alırken, kendi geleneklerinde “misyonerlik” ya da “sömürgecilik” deneyimlerinden gelen birikimle, bu insanları kendi komplekslerinden arındırıp ama deveyi terk etmeden modern sanatın çekim alanına sokabilmektir.   DEVAMINI OKUYUN

Bir süredir Arte Tv. de pazar günleri izlediğim ilginç bir belgesel seri “Büyük Müzelerin Sihiri”, ilginç çünkü alışılmışın dışında. Önce seçilen dünyaca ünlü bir müze, bu müzenin en “albenisi” olan eseri, bu eseri algılayacak bir davetli; örneğin uğraşımında önemli bir isim, arka planda bu eseri kendilerince yorumlayan yine uluslararası ünlü sanatçılar: Norman Foster, Olafur Eliasson, Marina Abrahamovic – bilinmez, nasıl bir “notoriété” dir bu hanım?-  Üstelik botox yaptırarak gençleşmek umutları, yüzünü silmiş, kanımca performans yapamaz bu maske ile! – vs. Çok gizemsi bir merkezden yine bir sanat tarihçi Matt Lother, örneğin tabloyu ve yorumcuları sihirli cam kürelerden izliyor ve onları yönetiyor. Matt Lother’in kendisi de görülmeye değer: görebildiğimizce her yanı döğmeli, olabilecek kadar kalın siyah gözlüğü ve yüzündeki deliklerle -percing cheek- içinde olduğu mekândan daha gizemsi, garip bir kişilik! Şimdiye dek Alte Nationalgalerie Berlin, Caspar David Friedrich; Musée (Edvard) Munch- Oslo, Floransa; La Galerie des Offices; Botticelli – Venüsün Doğuşu vs. Son izlediğim Guggenheim- Newyork. Müzenin genel anlatımından sonra seçilen tablo Wassily Kandinsky, Composition 8 Guggenheim 1916’da dünyadaki ilk non-figürativ müzeyi koleksiyoner olarak başladıktan sonra açmış ve müzenin yönetimini 1937 yılında yine İsviçre kökenli ressam Hilla Rebay’a vermişti.  Yeni müzenin projesi 1943’te mimar Frank Lloyd Wright’a ısmarlanıyor ve müze 1959’da açılıyor. Tüm bu süre içinde Hilla Rebay’ın özel kontrolüyle Avrupa’yı dolaşarak aldıkları çok zengin bir koleksiyonla ve de 40 yıllarının Amerikan pentürüyle, özellikle Jackson Pollock’la, 20 yüzyılın sanat tarihini yazıyor. Yüzyıllardır sanat tarihi ekonomik güçlerin yönetiminde oluşmuştu ama onu yöneten “mesena”nın kültürel farklılığı günümüzdeki milyarderlerle, örneğin Medicis’ler. Onları sanata yönlendiren faktörlerin değişik olmasıdır. Solomon Guggenheim, değerli madenlerin sahibiyken kazandığı servetle, içinde sakladığı bir hobi onu sanata yöneltmişti, hiçbir özel beğenisi ve müze yönetecek kültürü yoktu. Onun sanat kurgusu her zaman Hilla Rebay’ın elindeydi. Daha sonra amcasının izinde bu işe soyunan Peggy Guggenheim, karşısında kendisinden nefret eden Hilla Rebay’ı buldu, kendini bir koleksiyoner olarak kanıtlamasının katiyen Newyork’taki müzeyle bir ilgisi yoktur. Ama ne gariptir ki o da kendi adına bu çağın sanat tarihini yazan ikinci Guggenheim’dir. Yine filme dönersek: müzenin koleksiyonunda Kandinsky’nin 37 işi var, yani müzenin gözdesi. Filmin içeriğini yapan Composition 8. Bu kez tabloyu yorumlayacak davetli kadın ressam Julie Mehretu, Amerika’da gözde bir sanatçı, rastlantı sonucu çağrılmamış. Kandinsky ve özellikle bu tablo onu hep yönlendirmiş, o bu müzenin de gözdesi! Kökeni Etiyopya ve Amerikan, 50 yaşlarında ve eş cinsel. Atölyesini paylaştığı bayan da çok ünlü bir ressam: Jessica Rankin. Şimdi gelmek istediğim ya da kendime sorduğum: Arte’nin bu ilginç serisinden öte, çağdaş sanat ve conceptuel bir yana; sanatın çekim alanları, beğeni ve onu yöneten güçlerin kararlı yargıları: işte resim budur, bu bir başeserdir, büyük sanatçı diyor ve o ilahi kapıdan giriyorsunuz sonsuza dek! Çünkü bu bayan. 2005’te McArthur büyük ödülünü alıyor, 500.000 dolar. MoMa koleksiyonunda, Goldman Sachs Bankası giriş holüne 25 metrelik bir fresk yapmış ve de tüm koleksiyonlar ve önemli galerilerde..! “Körle yatan şaşı kalkar” sevdiğim bir sözdür, 2005 yılında yapılan bu 25 metrelik fresk -teknik olarak fresk değil- sanki Kandisky’nin bir analizi! Bunu da geçelim, söz döndü dolaştı sanatçının şu günlerde ne yaptığı sorusuna geldi,  “San Francisco Museum of Modern Art -SFMOMA- nın siparişi iki tuval üstüne çalışıyorum.” derken gayet mütevazı, omuzlarını silkti! Amacım hesaplaşma değil, bir tuval karalansa, çiziktirilse, kirletilse de -onu yapan sanatçıya bizim yargımız değil- o tuvalin değerini, bu işi meslek edinmiş milyarderler, onların çekim alanındaki tüm zengin ülkelerin kültür sektörleri, onlara bağımlı teknokratlar, uluslararası alım satım sistemleri, “fantomatique” müzeler, ünlü galeriler, onların eksperleri, küratörler -Türkiye’de ise müzayedeciler- belirlerler; bunu açıklamak güç, anlatmakla çıkamayız bu labirentten! Bir “virtualité” yaşamıyoruz, pentür tekniğini, deseni, kalem ve fırça tutmanın öğreti ustalığını okullardan, akademilerden silen, kafası “modern’le yıkanmış bu zavallılık bize durmadan öğretide bulunuyor, varoluşlarında iğreti duranlar bize pentürü öğretiyorlar, kendi beğenilerini artık paralarıyla açtıkları müzelere koyuyorlar; resim tarihi kendiliğinden yazılıyor, o zaten alnımıza yazılmış; bir diktatörün anıtı gibi yıkamazsın çünkü tinseldir! Sözüm yine ileriye dönük. Gelecekte, hiçbir beğeni kriteri gözetmeden sürekli toplanan, müzelerin, koleksiyonların, devasa mekânlarında biriktirilip, depolanan tuval, obje vs.nin acaba yüzde kaçını aktüel sergilemeye sunacaktır müze? Oysa koleksiyon devinimini sürdürüyor; işte karşımıza çıkan çok önemli bir sorun: “accumulation”, birikim, yığmak, tepeleme doldurmak… Size bir fiction(kurgu) senaryosu: örneğin 2050 yılında -fazla uzağa gitmiyorum- gelecek kuşakların yaşamından bir kesit:”…yer sorunu nedeniyle MoMa Newyork koleksiyonundaki 50.000 eser, noter gözetiminde yakıldı!”                                                                     TÜRKİYE Kader mi diyeyim; dünyada hiç bir ülkeye benzemeyen ülkemiz, tüm yaşantımda izlediğim kadar, “paradoksal bir düş” yaşıyor, dingin başlayan bir düş hızla kendini bir karabasana bırakıyor; hep sabahlar bulanık; sersem uyandık ve de uyanıyoruz. Korkuyu yöneten güçler sanki sözleşmiş gibi sürekli yönetimi ele alıyorlar, mevsimlere özgü, yattığınızda, lüks alışveriş merkezleri, villalar, yatlar,  modern müzeler, uyandığınızda kilometrelerce kuyruk; ellerinde fileler bir kaç kilo sebze, meyve almak için saatlerce bekleyenler! Tüm bu ekonomik ve sosyal kararsızlık içinde yine beni şaşırtan sanat yatırımlarındaki absürt genleşme. Belki haberiniz yok, sizi bekleyen futur müzeler: ABDULLAH GÜL /MÜZE VE KÜTÜPHANESİ- Kayseri’de açılacak bu müzenin içeriği kanımca kendisi, Arap ülkelerine özgü müze sevgisinden esinlenmiş olabilir! Kanımca Gül’ün Cumhurbaşkanlığı süresince eşinin de Mehmet Gün koleksiyonu yaptığını duymuştum! DEVRİM ERBİL ÇAĞDAŞ SANATLAR MÜZESİ/BODRUM Çözemiyorum, neyi kanıtlamak, nasıl bir duygu, kendini nasıl bir aynada görmek- belki egosantrik… Hangi sinerji Devrim Erbil’i böyle aktif kılan? Başka müzeleri de var! ENDER GÜZEY MUSEUM ARThill-BODRUM Müzenin adından nemene bir müze olduğunu tasarlamak güç, sanatçı da o denli meçhul! Baktım ne yaptığına, boş fonlarda bizon silütleri vs. ODUNPAZARI MODERN MÜZE Servetini Türkmenistan’da kazanmış ismi kadar karizmatik Erol Tabanca’nın Eskişehir’de ünlü Japon mimarlarına projesini yaptırdığı bu müzenin küratörü Haldun Dostoğlu. Erol Tabanca’nın sanata nasıl baktığı, koleksiyonunun ne olduğu, seçtiği küratörden açıkça belli ama Eskişehirliler’in başka bir müze olmayan kentlerinde, bu beğeninin öğretisiyle kafaları yıkanacaktır. MÜZE EVLİYAGİL Ankara’da açılan bu müze, yine bir koleksiyonun müzeye dönüşümü; hangi boyutta bir koleksiyon bilmiyorum ama gördüğüm kadarıyla, bu müzeler yollarını arayan küratörlere – ya da bir kenara itilen – bir iş olanağı sağlıyor kanımca! İSTANBUL MODERN Aynı mekânda mimar Renzo Piano’ya projesini yaptırdığı müzenin inşaatı sürüyor. VEHBİ KOÇ MÜZESİ Tasarımcı Kirsten Lees’e  projesi verilen bu müze Dolapdere’de yapılıyor. DEMSAMimar Zaha Hadid’in projesini yaptığı bu müze de Haliç Sütlüce’de açılacak. İSTANBUL BÜYÜK ŞEHİR BELEDİYE MÜZELERİ 60 yıllarına dönersek, İstanbul’daki iki galeri: önce Beyoğlu Şehir Galerisi ve Alman Kültür Derneği Sanat Galerisi. Bizim kuşağın öncesinde ve sonrasında bu galerilerde sergilemeyen yoktur, ben 1970 de yeni açılan Taksim Şehir Galerisi’nde sergilemiştim; bu galeri de fazla yaşamadı. Belediye her sergileyenden bir resim alsaydı, bugün en önemli koleksiyona sahip olacaktı ama o yıllar resim satılmazdı, 70’lere kadar! İSTANBUL RESİM VE HEYKEL MÜZESİ Akademi rıhtımından Karaköy’e uzanan eski gümrük limanının müzelere dönüşmesini eski yıllarda düşleyemezdik. İnşaatı sürmekte olan bu müze, İstanbul Modern’le yan yana. Beşiktaş’daki tarihi müzede yıllardır rutubet ve nem -ısı- sorunlarıyla yaşayan pentür ve kâğıt işlerin sağlığını merak etmemek elde değil! Bursa’da da önemli bir müze açılmak üzereymiş; Paris’te yaşayan Ömer Kaleşi bu müzeye 30 tuvalini hediye etmiş! Daha önce açılan müzeler: Sakıp Sapancı Müzesi, Borusan Contemporary, Salt Galata, Elgiz Müzesi, Doğançay Müzesi, Hüsamettin Koçan Baksı Müzesi, Marmara Üniversitesi Cumhuriyet Müzesi ve Sanat Galerisi, CerModern, Arter, Pera Müzesi, Mustafa Ayaz Vakfı Plastik Sanatlar Müzesi vs. 1970’lerin ortalarında ve daha sonra 80’li yıllarda Turgut Özal’ın liberal politikasının ekonomik genleşmesi sonucu sanata özgü bir “tsunami” yaşanmıştır, yalnız İstanbul’da yüzlerce galeri açıldığında ona paralel müzayedeler dolayısıyla koleksiyonerler, sanat fuarları ve sonuçta İstanbul Modern’le başlayan özel müzecilik hobisinin yukarıda çizdiğim son görüntüsü; gerçekten bir “vertigo”! Burada durmuyoruz; eğer Oğuz Erten’in* “koleksiyonerler” çok kapsamlı kitabına bir göz gezdirirsek, daha derinde birçok önemli koleksiyon gün ışığına çıkmayı bekliyor. Bilmiyorum ne yapacaklar ya da müze açmak aşkı ne kadar sürdürecek! Birkaç conceptuel müze hariç, genellikle tuval resmine yani pentüre dönük müzeleşmenin sırtını dayadığı Türk Resmi gerçekten var mı? Tüm bu müzeleri dolduran ressam sayısının ne olduğunu biliyor musunuz? Resim sanatını nereden öğrendik, Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun bize sorduğu gibi: “ustan kim?” Farkında mısınız – bu soru müzecilere – her ay yapılan on’u aşkın müzayede: kaşıklar, mühürler, şamdanlar, meçhul Ermeni nocturn ressamları, kopyalar, göstere göstere suyu çıkmış yorgun tuvaller ve de tekrar kolyeler, ibrikler, tekrar on tane pentür vs… Elde satacak resim yoksa atölyelerine giderek ressamlardan müzayede için resim ısmarlamak… Hiç dikkat etmiyor musunuz her müzayede evinin satışına en az beş resim verenlere? Önümüzdeki günlerde yapılacak bir müzayede kataloğunda Jeff Koons’un kaniş balonlarını gördüm; Koons bunları ufak boyutta üretip “bonbon misali” bilemedin 10 bin dolara satıyordu, demek biz de ona bir pazar olduk; insaf!  Şunu da tartışmakta fayda var: bu açılan ya da şu günlerde gerçekleştirilecek olan çok kapsamlı dört müzenin mimarları dünyaca tanınmış aktüel isimler; aynı sürede yine başka yabancı kentlerde müze projelerini gerçekleştiriyorlar, herkes onların peşinde. Peki bu arada Türk mimarisini unuttuk mu, niçin bu projeler Türk mimarlarına verilmedi,? Bu zengin projelerdir biraz da mimarinin çekim alanına giren; bilmiyorum merak ettim, bir snopluk söz konusu mu? Yaşarken kendi müzesini açanlara da bir sözüm var: Fransa’da yaşayan, ünlü bir tek ressamın müzesi var, o da Soulage. Kendi açmadı bu müzeyi, doğduğu kent Rodez’in -Averon- belediyesi gerçekleştirdi. Kendini mumyalamak gibi bir “sendrom” kendi müzesini açmak, bunu Burhan Doğançay başlatmıştı kanımca. Erdal Alantar anlatmıştı: Bir gün yolu Cenevre’ye düşer, gelmişken Birleşmiş Milletler Ofisinde çalışan bir arkadaşını görmek ister ve beraberce bu çok görkemli sarayın kafeteryasına inerler. Erdal’ın gözü kafeteryanın duvarlarına asılı tablolara ilişir; ne görsün; bu üç tablo Burhan Doğançay’ın., Arkadaşına bunların oraya nasıl geldiğini sorar, arkadaşı da “kanımca satın almışlardır” diye yanıtladığında Erdal, belki ben de satabilirim umuduyla kafeteryanın direktörünü bulur, konuyu açtığında direktörün yanıtı: “Efendim bu ressam tablolarını getirdi kafeteryaya asmamız için ricada bulundu, Türk Delegasyonuna sorduk, tanıyorlarmış, biz de astık, burası gördüğünüz gibi çok enternasyonel bir mekân, belki biri görür, alır diye düşünmüş olabilir.” Yine müze konusuna gelirsek, bir kaç yıl önce Paris’te açılan Pinacothèque’i  önce Münih’teki bir uzantısı olarak düşünmüştüm; sonra bir göz boyama özel bir müze ortaya çıktı, amaç para kazanmak! Tematik sergiler yapmaya başladılar, kaynak tümüyle özel koleksiyonların kiraladıkları sergilerden oluşuyordu, bu da bir sistem, örneğin nasıl müzeler kendi aralarında anlaşmalı koleksiyonlarını dolaştırıyorlarsa, bir takım organizatörler de daha küçük çapta bunu yapıyorlar ama sergilenecek olanlar güncel sanat değil; eski resim ya da çağımızın önemli isimleri. Kaynak tükenmeye başladığında dümen çevirmeye başladılar, örneği Büyük bir Afiş Munch Pinacothèque’te. Bu müzeye girişin pahalı olduğunu da söylemeyi unuttum; ama gerçekte belki Munch’un bir iki tuvali, gerisi aynı çağı içeren ama toplama bir sergi. Sonuçta iflas ederek kapılarını kapattı. İşte gerçek, müzecilik kolay değil, bir müzenin eklektik olabilmesi; koleksiyon sahibinin beğenisi, onu yönetenlerin kurgularından öte özellikle sanat kültürüdür. Türkiye’de belki en kaygan alan, bize özgü “özenme”, Batı’da pırıldayan her şeye atlama, yargılamadan… Bienal, conceptuel, contemporant, modern, performans, intallation, küratör dilimize girmişse kültürümüze de girmiştir! *Oğuz Erten, Özel Koleksiyonlardan Örneklerle Türkiye’de Sanat Koleksiyonculuğu     DEVAMINI OKUYUN

FRAC – Fransız Kültür Bakanlığına bağlı 23 bölgenin Çağdaş Sanat müzeleri ve fonu; şimdiye dek 5700 sanatçıdan satın alınan 30.000 eser, her yıl 500 sergi, 1300 aksiyon, tartışma ve “şamata” benim deyişimle! Blog’da “Öttüğüm Düdük” te Frac’ı anlatmıştım; hiçbir ön  yargı gütmeden satın alınan contemporary eserler depolarda “autodestruction” la eriyip, yapışıp yok olurken; medyatik anlamda kimsenin bunu eleştirememesi, “..ben anlamam dediklerine göre çağımızın sanatıymış…” gibi saptamalar sonucunda, ortada dönen paradan kimse hesap sormaması, buna aracılık eden galeriler, müze danışmanları, küratörler ve tüm değnekçilere yıllardır önemli bir “rant” sağlamıştır! İşte yukarıda, ağzımızı bozmadan Türkçeye çevirdiğimizde: “…canınızı sıkmak için elimden geleni yapıyorum!” diyen sanatçı: ressam Philippe Mayaux, işlerini Frac’a bolca satan bence hiç önemsiz biri, biliyorum ki onu buraya oturtan galerici Hervé Loevenbruck, sistemi iyi biliyor ki Frac yargılamadan onları yaşatıyor. Özellikle bunu anlatmamın nedeni şu:  Fransa’da geçen gün önemli bir gazetede kendisiyle yapılan bir röportajda sanatçı, kendini “dolapçı”, “aşağılık bir sanatçı” olarak tarif ederken, burjuva düşüncenin de karşıtı olduğunun altını çiziyor! Bu 58 yaşındaki “gösterişsiz”liği oynayan Mayaux 2006 yılında çok önemli olarak kabul edilen Duchamp ödülünü kazanmış ama atölyesindeki bu konuşmada sehpanın üstündeki hâlâ çalışmakta olduğu işini gösterirken işinin bir “rezalet” olduğunu da belirtiyor. “Önemli Müzeler benim gibi artisanal endişeyle çalışan ve de gizemsi sanatçıları sallamıyorlar, belki figürü seçtiğim için, belki çok “littéraire”(edebi) olduğumdan! Tek yapmak istediğim: “burjuva düşünceye karşıtlık, belki biraz kötü niyetli; yok, kötünün kötüsü!” “Duchamp ödülünü “Cheddar”  peyniriyle pentür, pastayla heykel yaparak kazandım; Dali’nin haklı olarak  dediği gibi: “..21 yüzyıl sanatı yenebilir olacaktır!”  Marcel Duchamp da şunu ekliyor: “Sanatta şanslı olmak, yetenekten daha önemlidir.” Bana söylemeden Paris’teki galerim, Hervé Loevenbruck, oradan buradan değişik dönemlerimi içeren 30 işimi satın almış; “…bak, senin bir sergini yapacağım ama sana ihtiyacım yok! Bir de ne göreyim, ta okulda yaptığım resimlerimi de bulup almış, sonra da bunu  Frac’a satmış!” Ülkemize gelirsek: benim de kötü niyetten öte, gözüme çarpan ya da batan haberler, konuşmalar, sanat olaylarını izlerken, dikkatimi çeken daha çok “bilinçdışı” ya da absürt olaylar var, örneğin Peki, neyi anlamak; durmadan örnek verdiğim “düzmece” ‘contemporary’yi mi, çürümekte ve yok olmaktaki anlamsızlığı mı? Bu müzeleri dolduran, “gadget”  objeler, tekdüze resimler, bit pazarına özgü birikim mi anlatılmak istenen? Anlatım ne kadar sıradışı ise, onu bir bilince oturtmak endişeleri yani “ŞEY”i sanat yapmak çabaları o kadar gülünçtür.

KAVRAMSALI KAVRAMAK

Blog’umda sanata özgü güncel “sürtüşmeler”, farkında olamadığımız yanlış öğretiler, bizi “manipulé” edenler ya da albenisiyle bizi şaşırtanlar, yol gösterenler vs. konuları kendi görüş açımla yazarken, o güne dek farkında olmadığım “conceptuel” markalı “Art Unlimited” – lüks bir dergi ve Internet sitesi – içeren bu yayınların yönetmeninden gelen teklife önce şaşırmadım; Blog yazılarımı ilginç bulduklarını, gerekirse onları yayınlayabilmek isteğini içeren bu dostça yaklaşım, biraz da ön yargılarımı ters çevirdi! Internet’te dergiyi izlediğimde, grafik tasarımından baskısına dek çok lüks bir yayın organı ancak Türkiye’de olabilir; “şaşırt beni”.Sordum soruşturdum arkasında hani Basel’de lüks bir otelde VİP salonunda fuara gelen Türk müşterileri ağırlayan, satın almaları için onlara kredi veren bir banka var ya işte o banka çıktı; ayrıca bunun uzantısında yine  “conceptuel”i kendine bayrak edinen bir galeri de var. İlk yazımı  -“Dediğim Dedik”- gönderirken uyardım: “Yazılarımı yayınlamak isteğinize saygım var ama “kuzuların olduğu bir ahıra ‘kurt’u da davet etmek” sizin için bir risk olmaz mı?” “Hayır, görüşlerimiz her düşünceye açıktır.” diye yine dostça yanıtladılar. Ben bu lüks dergide yazımı beklerken, Internet sitelerinde karmaşık bir cümbüş içine yayınlanan yazımı kanımca kimse okumadı. Birinci yazımın devamı “Öttüğüm Düdük” çekmecede unutuldu, benim alın yazım: “zorla güzellik olmaz” bir kez daha haklı çıktı. Kendi Blog’umun dışında “Kolajart”ta da paralel yayınlanan yazılarımı daha da başka çevrelere okutmaktı amacım, biliyorum ki bu konular bir tabudur, sesini çıkaranın parmaklarına inecek cetvelin korkusudur bunların kanunu, çıkarları olanlar özellikle ama nice güvendiğim kişiler: Ali Şimşek dışında ağızlarını bile açmadılar. İşte Dolapdere’de oynan “kavramsal” oyunun birinci partisi. Şimdi “Art Unlimited” dergisine beleş Internet’den bakıyorum ve de beni eğlendiriyor; sayfa sayfa açıldığında lüks ilanlarla yaşadığınız boyut birden değişiyor: örneğin, “Life is Outside” giderek saatinizi değiştirmek isteği: ” Engineered for men, Who Leave Footsteps in the Sky “, başka bir espace size “Less is More” diyor ve inanıyorsunuz. Grafiğinden içeriğine her şey “sterilize” edilmiş, kişiler sanki fictif (kurgusal), sanat ortamı Dolapdere değil; pencereden baktığınızda Newyork’ta Soho’da ultra modern snop bir sanat ortamında, örneğin bir vernissage’dasınız(açılıştasınız); sizi kale almıyorlar, içkinizi içerek onlara bakıyorsunuz gibi bir duygu kaplıyor (içinizi); farkında olmadan ” Velvet Buzzsaw ” filminin çekim alanındalar, İstanbul değil Miami’desiniz! Sayfaları açtıkça başka bir kompleks kapınızı çalıyor; sanki sizden banka hesabınızı soracaklar gibi! Bu dergide söz konusu sanat değil, uzaktan yönetme, çaktırmadan ukalalık, üstten bakma ama daha çok özendirme; ‘boş’u ve ‘şey’i pazarlama, biliyorum ki durmadan mekân değiştiren bir galerinin dergisi gibi gözükse de bir bankanın vitrini olmak kolay değil. Şimdi daha iyi anladım dergideki “Kavramsalı Kavramak” denemesini alıcı gözle okuduğunuzda, galerinin ve ona bağımlı olan derginin sanatsal tutumunu, anlaşılması zor da olsa biraz çıkartabiliyorsunuz. Örneğin: “..Bir manzara resminin aksine, kavramsal sanatın huzur vermek gibi bir amacı olmadı pek.” yazarını bulamadım ama sanki Pessoa’dan -Huzursuzluğun Kitabı’ndan- hareketle yazılmış gibi! Benim yanıtıma gelirsek “şeytan azapta gerek” diyorum ama daha sonra “huzursuzluk”, Duchamp’ın “Pisuvar”ı ve de Manzoni’nin “bok”u nun analitik açıdan ele alınmasıyla İstanbul Bienaline geliyoruz: “..Türkiye’den ve yakın geçmişten örnek verecek olursak Ali Elmacı’nın 2. Contemporary İstanbul’da sergilenen 2016 tarihli metaforik düzeyde konuşabilen hayli kavramsal işi “Ben Senin Duygularına Karşılık Veremem Osman”, Manzoni’ninkine benzer bir önermeyle, sanat toplayıcısına “beni alma” dedi. Bir başka yazıda Evrim Altuğ, “Güncel İstisnalar Kaideyi Bozuyor”: daha önce İstanbul Bienali’nden ve Salt’a yaptığı projelerinden tanıdığı bir performans sanatçısı Michael Rakowitz’in, İşid’in yok ettiği antik Asur heykeli Lamassu’ya hurma şerbeti ambalaj malzemeleri üzerinden “geri dönüşümlü” kültürel bir gönderme vs… Tüm bunlar sanatı saptırmadan öte gereksiz detaylar ama biliyorum petro-dolar’ın kokusuna uyanıyorlar bizim çağdaş galeriler, daha doğrusu “Galerist”. 3.Sharjah Bienali ve de ona paralel onun Türkiye ayağı Bahar; ben anlamadım ne döndüğünü ama bizimkiler de şunu daha anlayamadılar: güya Art Dubai’yle çekişmeli -arap saçı misali- bu tür etkinlikler Çağdaş Sanatı Orta Doğuda pazarlayan kaynağı İngiliz uluslararası önemli bir lobidir, sana “göz dağı” verirler ama seni orada otlatmazlar! Amaçları kendi Arap sanatçılarını İstanbul’daki etkinliklere yollamaktır! Kendi varoluşunda, kafasında “reform” yapamayan bu Arap ülkeleri Louvre’u, Vinci’yi, çağdaş sanatı ayağına getirerek mi 21. yüzyıla varacak? Bu kısa gezintiden sonra başladığım konuyu bitireyim: Çağdaş Sanat adına -müze, koleksiyon vs.adına -biriken tüm artıklar (nükleer artıklar misali) bir gün başımıza belâ olacaktır.   DEVAMINI OKUYUN

Bugün  okuduğum “contemporary” adına yeni bir skandal bu konuda en hoşgörülü Fransız’ları bile sinirlendirdi; Paris’in tarihi operası “Palais Garnier”in 350. yaşgününü kutlaması, Fransız çağdaş sanatçısı Claude Leveque’in operanın ünlü merdivenine, pırıltılı iki devasa traktör lastiği asarak yaptığı “enstalasyon” – Saturnale Diademe – Kültür Bakanlığının bir FRAC adına bir siparişi!   Tarihi mekânlara, Versailles Sarayı, Louvre Müzesi, Grande Palais vs. contemporary adına sergiler, performance, enstalasyon olarak “müdahale etme” Blog’umda her kez yazdığım gibi büyük skandal olarak yargılandığında nedense her kez kültür ve sanat adına konulan sansür, bu eleştirileri fazla ileriye götürmedi. Çok güçlü Contemporary Lobisi’nin kimseye hesap vermesi düşünülemez; 350 yıllık bir opera’ya niçin  bu kadar ilgisiz ve kitsch, komik ve enayice yapılan… Kiminle dalga geçmek..? Biliyorum bu dangalak dışa vuruşlar, sanatı buraya kadar getiren çağa özgü bir can sıkıntısı ve de can çekişmekte. Sanatın öğrenimine özgü hiç bir bilgi gerektirmediği için ve de onu yargılamaya dönük bir argüman olmadığı için biennaller olarak kolayca export edilerek ülkemizi bile bu oyuna soktular! Bizim bu oyuna girişimiz yine bize özgü bir kompleks; İstanbul Bienali olarak hâlâ sürüyor. Unutmayalım bu “enstalasyon”a özgü benzerleri Ayasofya müzesi, Aya İrina Kilisesi, Yerebatan Sarayı vs. yapıldı, kimse de ağzını açamadı!     DEVAMINI OKUYUN

Giriş: Belki duymadınız, Nikos Kazancakis’in mezar taşında ne yazdığını: “Hiç bir umudum, hiç bir korkum yok; ben özgür bir insanım.”  Ne güzel, kaç kişi bugün ben özgürüm diyebilir; giderek bunu anlatmamın nedeni: şimdiye dek Blog’umda ve Kolajart’ta yayınlanan yazılarımın bir başka dergide de yayınlanmasına belki daha çok izleyici bulması arzusuyla karar vermiştim. Bilmiyordum bu derginin “sırtını bir bankaya dayadığını”! Sözcüğün tam anlamıyla snop ve de Batı’ya özgü bir özenti sezinlediğimde, zaten işin başındaydık. Internet sitelerinde yayımladıkları yazım “Dediğim Dedik”le yollarımız ayrıldı. Elbette bu yazılar “contemporary’e” değiniyordu. Performans ve şamataya dönük bu absürt, lüks dergilere, modern galerilere, bu birikim sonucu oluşan “hayalet müzeler”‘e dönüştükten sonra “Far West” misali Dolapdere’ye kapağı atar. Ama çevrede Orta Çağa özgü sokaklar,  karanlık insanlar, başı boş köpekler bile onları ırgalamaz; ne alınır ne satılır o da meçhuldur!

ÖTTÜĞÜM DÜDÜK

LES FRAC  (Fonds Régionaux d’Art Contemporain) 1981’de Sosyalist Partisinin yönetime geçişi sonucu, Kültür Bakanı Jacques Lang’ın önerisiyle, Fransa’nın tüm bölgelerinde kurulan Modern sanat merkezlerinin ismidir. Bunların görevi ; günümüz ve çağımız contemporain sanatını toplamak yani sistemli bir şekilde satın alıp – tüm Fransa’da – sergilemek, sonra depolamak yani gelecek kuşaklara iletmek. Giderek devletin yönetiminde, Kültür Bakanlığının bir misyonu , “çağdaş sanatı” ve sanatçıyı desteklemek amaçlı. İçinde para olan her şey gibi hızlı bir şekilde amacından saptırılıp, müze teknotlarını yöneten büyük galeriler, onların da bağımlı olduğu zengin koleksiyonerler, uluslararası lobilerin dümen suyuna girerek amacından uzaklaştı! Her müzenin sahip olması gereken empoze, büyük isimler: hiç tartışmasız vardıkları fiyatların üstünde alınıp, gösteriye geçerken, arka planda, isim olmayanlara da bir göz dağı vermek amaçlı satın alma komisyonları, pazarlık ederek toplamaya devam ediyor! Mutlak bir gözlemden uzak, “bit pazarı” anlayışında  5700 sanatçıdan toplanan 30.000 “obje” ki contemporary’nin içeriğinde “her şey sanat olabilir” mantığıyla, ileriye dönük hiç bir kaygı gütmeden yapılmaktadır. Bu acınacak, perişan görünümün bilançosu her yıl gazetelere konu olur. Geçen yıllarda Fransa’nın en popüler haftalık mizah gazetesi “Le Canard enchené” (zincire vurulmuş ördek), gizli bir raporu açıklamıştı; depolarda toplanan eserlerin ” auto-destruction”unu. Kullanılan malzemelerin zamanla eriyip, dağılıp, solup, birbirine yapışarak yanındaki işleri de beraberinde yok olmaya doğru götürme nedenlerinin başında, sanatçıların kullandığı malzeme listesinde görülen, çoğunlukla aklınızın almayacağı “şey’ler”: şeker,  yağ,  un, video filmleri – yanıcı özelliği çok fazla- sentetik yapıştırıcılar, basit malzemeler; plastik,  bez, moloz, kum, taş; tüm zamana aykırı olarak düşünebileceğimiz en absürt kurgu araçları! Resim sanatında bile; yanlış hazırlanmış bir satıh, tuval adına kolaya kaçarak, tuval bezi üstüne “gesso” yapılmadan; herhangi bir bez üstüne çalışıldığında, yağlıboyanın, altındaki satıh üstüne zamanla bir  asit dönüşümü yapabileceği Rotko’nun ve Bacon’nun yapıtlarında izlendi. Bu sanatçılar renkli bezler kullanarak resimlerinde arka plan, “fon” problemlerini basitçe çözmüşlerdi. Zamanla kulandıkları “medium”un beze yaptığı asit etkisi, boyayı yıpratıp, sarartma ve dökülme sorunlarına yol açmıştı ve şimdi çoğunlukla cam altı ve ısı kontrolu yapılarak güçlükle sergileniyor. Boyanın ve her türlü malzemenin düşmanı güneş ışığı ve ısı dır. Örneğin yaşantısında çok cimri olan Picasso’nun kullandığı boyalar, “LeFranc”ın ikinci kalite boyalarıymış ki bu kalite boyayı yapan pigment’in kalitesiyle ölçülür yani en kaliteli boya 4 yıldızsa Picasso 2 yıldızın ucuzluğunun kurbanı olmuştur. Boyanın hızlı kuruması için de palet olarak medium yağını emici satıh yani gazete katmanlarının üstüne boyayı sıkarak kullandığında; boyayı tuval satıhına yapıştıran mediumun işlevi kalmıyor! Genellikle özel kasalarda saklanan tuvallerin geleceği de meçhul! Yine contemporary’ye dönersek: basın ve tüm medyatik eleştirilere rağmen “sanatın dokunulmazlığı” adına FRAC yoluna devam ediyor. Eserlerin “kendilerini yıpratması” sürerken, asıl sorun depolama ve arşiv iken, %80 güncel konumlarda satın alınıp, hiç sergilenme şansı olmayanları daha ne kadar elinde tutabilecek ya da devasa boyutta, taşınamayacak ağırlıkta olanları! Hemen aklıma bu konuda en tanınmış plasticien Jean Pierre Raynaud geliyor: yıllar önce gördüğümde çok şaşırdığım ve de FRAC’ın kolleksiyonunda olduğunu duyunca daha beter.. Evet, sanatçı çocukluğunun geçtiği ev satılıp yıkıldığında, 40 tane kovaya moloz; beton, alçı toz toprak koyarak bunu bienallerde, modern müzelerde sergiliyor. Biliyorum bu konuda karşıt düşünce üretmek bir tabu ama anılarla dolu bir mekanın kavramının anlatıma dönüşümü molozu göstererek olmaz, niye sözcükleri ya da sinemayı seçmiyor sanatçı. Aynı  yoldan giden, ne yaparsam bu bir mesajdır diyen Anselm Kiefer, Kültür Bakanlığının, seçtiği önemli sanatçılara verdiği Grand Plais – MONUMENTA’da tonlarca yıkık beton duvar sergilemişti, bilmiyorum şu anda hangi koleksiyondadır. Ünlü düşünür Jean Clair, aynı mekanda Chiristian Boltanski’nin yine tonlarca giysi, şifon yığınını vs. görünce ilk kez.: “…çöpleri şatolarımıza, müzelerimize boşaltıp sonra adını SANAT koyuyorlar” demek cüretinde bulunmuştu. Kimin haddine eleştirmek; “kavram” elle tutulur, gözle görülür bir şey değil ki, bir polemik oluşabilsin!   Fransız müzeleri araştırma ve restorasyon sorumlusu Gilles Barabant: “..restauration yapanın bu konuda sansür yapma rolü yoktur, müzelerin ve Frac’ın koleksiyonlarını yapanların genellikle teknik bilgisizlikleri sonucu, çağdaş markasıyla alınan eserlerin restauration’u olanaksızdır.” Bu skandal Damien Hirst’in formal’e (formaldehit) yatırdığı köpek balığının kokuşmasıyla başlamış. Danielle Spoerri’nin Macar Sofrası – bir plato üstüne yapıştırılmış yemek masası, tabak, bardak, örtü vs. zamanla yıpranma çürüme! Niki de Saint Phalle’nin; şifon, gazete kağıtları, birtakım plastik oyuncakların, çiçeklerin vs. yapıştırıldığı“venüs” heykeli;  1964’te yapılmış, tüm malzemenin zamana dayanamaması…. 2007’de BNP bankasının ön-ayak olduğu ve 35.000 euro’ya yaptırdığı birinci restorasyondan sonra bu kez daha beter bir durumda. Ayrıca sanatçının diğer işleri de benzer yıpranış içindeymiş! Dieter Roth’un çikolatayla yaptığı iş erimiş, Joseph Buys’un hayvan yağı kullandığı iş kokuşmuş ve erimiş. Altını çizelim Frac’ın depolarındaki bu çürüme, böcek ve bakteri ürettiği için, genelde çok fragile olanları dondurmak önerisinde bulunanlar da var. En zor durumda bulunanlar: organik malzemeyle yapılanlar, örneğin  Michel Blazy’nin Danette’yle yaptığı pentür, granüle patates’le yapılan heykel, köpek bisküvisiyle yapılan objeler! Bu konuda sanatçı: “.. bana göre, tüm eserlerin kaderi bir gün yok olmak, ben buna “vanité” diyorum, benim ilgi alanım sanatta “éphémere”, onların yok oluşu başka bir enerjiye yol açacaktır.”diyor. Koleksiyonerlerin ilgisine: binlerce dolar ödedikleri sanat eserleri bir gün küflenirse şaşırmasınlar! DEVAMINI OKUYUN